NSND Trần Hiếu: Phải biết tự phủ nhận mình

• Những tên tuổi bất tử thời kỳ tân nhạc
• Những làn điệu ca trù (lời cổ)
• Giọng ca trù mượt mà của các nghệ nhân dân gian
• Đọc truyện đêm khuya
• Tiếng thơ
• Những tình khúc thế kỷ
• Cửa sổ tình yêu

Ông cũng chính là anh ruột của nhạc sĩ Trần Tiến và là thân sinh của ca sĩ Trần Thu Hà - NSND Trần Hiếu.

Tìm con đường đi riêng cho mình

** Hơn 50 năm làm thầy, cống hiến rất nhiều cho nền nghệ thuật âm nhạc Việt Nam, nhìn lại quãng đường đã qua, ông cảm nhận như thế nào?

- Con đường làm nghệ thuật của tôi cũng trải qua rất nhiều sóng gió. Thời kỳ chống Pháp, chống Mỹ, lực lượng văn nghệ chúng tôi là vất vả nhất. Trong cuộc đời, tôi chưa bao giờ được diễn nhiều như những ngày ấy. Không phải là một tuần vài ba buổi đâu mà 28 ngày trong 1 tháng. Có những chuyến đi kéo dài đến 5, 6 tháng liền. Nhưng nhờ nó mà tôi có những trải nghiệm rất tốt cho cuộc đời người nghệ sĩ.

** Trên sân khấu, khán giả thấy một Trần Hiếu sâu lắng mà duyên dáng, hài hước mà trữ tình. Đặc biệt, ông gây ấn tượng với những ca khúc vui như Con voi, Tôi là Lê Anh Nuôi, Tôi thích thể thao. Đây có phải là cách tiếp cận với công chúng mà ông chọn cho mình ngay từ những chặng đường đầu tiên trong cuộc đời hoạt động nghệ thuật?

- Đó cũng do là hoàn cảnh. Khi còn bé, tôi hát những bài ca của cách mạng. Đến lúc học ở trong trường thì hát những bài chính ca. Nhưng khi đi ra thực tế biểu diễn thì thấy rằng mọi người hát bài ca chiến đấu nhiều quá. Có lúc, tôi ngồi làm bảng tổng kết xem có bao nhiêu ca sĩ cùng thời với mình và phong cách của họ ra sao. Cuối cùng, tôi phát hiện ra một con đường mà không ai đi, là mảnh đất không ai cày xới- đó là hát khôi hài. Thế nhưng, tôi đâu phải là người hát giỏi về khôi hài.

Con voi Hành khúc ngày và đêm (sáng tác: Phan Huỳnh Điểu)

Khi còn bé, cứ vô tư hát là thành hài. Nhưng, thực tế, không có định nghĩa rõ ràng: hát khôi hài là thế nào? Trước tôi, cũng không có người nào làm mẫu cả. Tôi mất đến 4 năm nghiên cứu cách hát hài trong chèo, tuồng cải lương, kể cả hài của xiếc. Tôi bắt đầu thử thách trong những bài ngắn, bài thiếu nhi ngồ ngộ như “Con voi”…

Trải qua một thời gian rất dài mới ra được phong cách hài. Không ngờ, con đường riêng của mình được đón nhận đến như thế. Bạn bè nói với tôi: người ta gọi Trần Hiếu là “thằng hề” của sân khấu ca nhạc.

** Ngoài ca hát, nghệ sỹ cũng tham gia vào các vở nhạc kịch, ông có thể cho biết về lĩnh vực này của mình?

- Tôi có cái may mắn là người đầu tiên đóng ca kịch thế giới ở nước mình. Đó là vở “Epnêghin” của nhạc sĩ Traiskôpski, do một nghệ sĩ nhân dân Liên Xô sang giúp dàn dựng. Tiếp đó là vở “Mũi tên thần” của nhạc sĩ Giêbe, được khen ghê lắm. Nhạc kịch của Việt Nam cũng có một vở là “Núi rừng lên tiếng”.

Nhạc kịch Việt Nam không có đất cho các nghệ sĩ phát huy, nhưng chủ yếu thông qua các vở kịch có thể phát triển kỹ thuật ca hát lên độ cao nhất.

Tự phủ nhận mình là một nguyên tắc rất lớn của tôi. Đầu tiên tập hát chính ca, tráng ca thì tốt, bước sang hát hành khúc thì lại khác. Để có thể thành thục 1 đến 2 bài, tôi phải tập hát đến 200 bài hành khúc. Khi hát dân gian, tôi phải tìm hiểu rất nhiều mới dám hát. Với tôi mà nói, trữ tình là thể loại khó hát nhất. Hồi đó, những bài trữ tình ở ngoài Bắc khan hiếm vì đang trong thời kỳ chiến đấu, tôi phải nghe cả trữ tình của miền Nam, thông qua đài Radio Gale tự nghe, tự học cách hát.

Người nghệ sĩ mà chỉ bám lấy một phong cách bao giờ cũng “nghèo”. Người ta nghe một thời rồi sẽ chán, anh phải đổi phong cách, mỗi lần như thế lại là tự phủ nhận mình. Chính vì vậy, tôi có thể hát được rất nhiều phong cách.

Giai đoạn sau thống nhất, tất cả ca sĩ đều băn khoăn trước sự xuất hiện của dòng nhạc nhẹ. Lựa chọn thay đổi hay là dừng lại. Nhưng tôi đã táo bạo tiến lên và lập được đoàn nhạc nhẹ đầu tiên, lúc đó là Đoàn Ca múa Nhân dân Trung ương. Từ nhà hát đó, tôi lập một đội nhạc nhẹ riêng gồm 4 người hát những ca khúc của chiến tranh bằng phương pháp nhạc nhẹ, rồi hát một số bài Tây, thế là mình đổi hẳn.

** Và sau này ông có dạy cho học sinh của mình điều đó không?

- Tôi luôn giáo dục cho học sinh như thế. Mỗi một học sinh đều có một thế mạnh riêng. Dạy là phải khai phá tiềm năng và tôi luôn hướng học sinh mình hát theo nhiều thể loại.

** Kinh tế thị trường tác động đến nhiều mặt đến đời sống xã hội, trong đó có âm nhạc. Các sinh viên đang theo học thanh nhạc tại các trường âm nhạc cũng bị những ảnh hưởng nhất định của cơ chế thị trường, nghệ sĩ có trăn trở về điều đó?

- Hiện nay tôi dạy 5 học sinh, trong đó 4 đứa phải tự nuôi. Tuổi trẻ bây giờ cũng có cái khó của nó, học cái gì cũng mất tiền. Đôi khi phải kiếm ăn, chạy sô, thì việc học tập không chuyên tâm được đâu. Có học trò khi đến lớp không còn giọng nữa vì diễn mấy đêm liền để có đủ tiền sống.

Cơ chế thị trường làm cho con người ta có suy nghĩ khác. Nhưng nuôi nhân tài thì Nhà nước phải tốn kém, phải có chính sách, chưa nói đến chính sách cả về người thầy. Người thầy nhiều khi cũng không sống nổi với nghề.

** Với cô con gái Trần Thu Hà, cũng là một học trò xuất sắc của ông, ông đã truyền lại niềm đam mê ca hát của mình như thế nào?

- Cái tôi dạy cho Hà nhiều nhất chính là sự tự phủ nhận mình. Con đường của Hà là con đường của tuổi trẻ. Nó không theo xu hướng hiện tại mà đi vào những khía cạnh mới: nhạc Jazz, Pop và cả Rock.

Ba người đã định ra một chương trình “Trần Gia nhã nhạc”

** Với âm nhạc của người em trai là nhạc sĩ Trần Tiến, dường như hai anh em cũng có những sự đồng cảm nhất định trong tâm hồn ở một số ca khúc?

- Nhiều người nói hát nhạc Trần Tiến hay nhất là ông Hiếu. Cái này là do truyền thống gia đình, sống với nhau thì có sự đồng cảm nhất định. Ví dụ, một lời nói bâng quơ của tôi cũng có khi trở thành một bài hát của Trần Tiến. Như thời mà mẹ Hà đang bị ung thư, tôi cứ lao đi diễn để kiếm tiền mua thuốc cho vợ hàng ngày. Tôi mới nói một câu là “trời sinh voi, trời sinh cỏ” rồi trở thành bài “Trời sinh voi…” Hai anh em nâng nhau lên. Trần Tiến chính là người níu tôi lại trên sân khấu bằng các bài ca của cậu ấy.

** Bộ ba trong gia đình họ Trần có có ý tưởng kết hợp trong một album?

- Ba người đã định ra một chương trình có tên là Trần Gia nhã nhạc, biểu diễn xuyên Việt và cả châu Âu, nhưng cuối cùng không làm được. Ba người như 3 cánh chim, rất ít khi gặp nhau. Có người này thì không có người kia. Phải như thế gần 10 năm nay rồi.

** Đến nay NSND Trần Hiếu đã ở tuổi 76, song mỗi khi xuất hiện trên sấu khấu, công chúng vẫn thấy một Trần Hiếu với giọng hát khỏe khoắn, phong thái dí dỏm, hài hước, và tinh thần trẻ trung, lạc quan ngày nào của ông không hề mất đi. Làm thế nào để nghệ sĩ luôn giữ được điều đó?

- Bẩm sinh tôi có một ưu điểm là lúc nào cũng sống lạc quan, yêu đời. Người nghệ sĩ không có tình yêu đối với cuộc sống, với mọi người thì không thể cất tiếng hát. Cái thứ hai mà tôi muốn nói chính là vẫn phải có sức khỏe để sống bên cạnh người bạn đời, người giúp cho mình sống, ăn mặc tử tế. Tôi tham gia xây dựng câu lạc bộ nghệ thuật “Khúc ca ban chiều” của những người nghệ sĩ già, đi diễn ở nhiều nơi. Đó là do mình biết sống, sống làm sao cho sôi nổi để giữ sự trẻ trung của mình.

** Cảm ơn NSND Trần Hiếu./.